Κατερίνα Καριζώνη : Ο Μονόφθαλμος και άλλες Πειρατικές Ιστορίες

Η Κατερίνα Καριζώνη επανέρχεται στην πεζογραφία ύστερα από τρία χρόνια απουσίας, τακτική όπως πάντα στα ραντεβού της, όπως μας έχει συνηθίσει χρόνια τώρα, ύστερα από την πρώτη μυθιστορηματική της εμφάνιση το 1997. Η Κ. Καριζώνη δε χρειάζεται βέβαια πια συστάσεις. Εκτός από την περιοδική της εμφάνιση στην πεζογραφία με τέσσερα μέχρι στιγμής μυθιστορήματα έχει στο ενεργητικό της και μια μακρόχρονη θητεία στην ποίηση και στην παιδική λογοτεχνία.
Απόψε όμως θα μιλήσουμε αποκλειστικά για το καινούργιο της βιβλίο «Ο μονόφθαλμος και άλλες πειρατικές ιστορίες» που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες. Σε αυτήν την περίπτωση δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μυθιστόρημα αλλά με μια συλλογή ιστοριών, πειρατικών μάλιστα όπως μας το διευκρινίζει και ο τίτλος του βιβλίου. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για δέκα ιστορίες που βασίζονται εν πολλοίς σε πραγματικά γεγονότα της πειρατικής ιστορίας του Αιγαίου από τον μεσαίωνα έως και τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι περισσότερες ιστορίες διαδραματίζονται τον 17ο αιώνα ο οποίος άλλωστε έχει χαρακτηριστεί και σε παγκόσμιο επίπεδο ο αιώνας της πειρατείας. Στην αρχή της κάθε ιστορίας στην αριστερή σελίδα υπάρχει και μια σχετική εικόνα, οι οποίες νομίζω πως ανακαλούν στη μνήμη του αναγνώστη την αισθητική των παλιών βιβλίων που έγραφαν συναρπαστικές ιστορίες κουρσάρων της θάλασσας. Στην αρχή στα περιεχόμενα διαβάζουμε τους λιτούς τίτλους των ιστοριών που μας προσανατολίζουν εξ’ αρχής σε τόπους και πρόσωπα: Αρζεντιέρα, το Νάμφιο, ο καπετάν Τζαφέρ κά
Πριν επεκταθούμε στο περιεχόμενο του βιβλίου θα ήθελα να ανοίξω μια παρένθεση και να καταθέσω ένα προσωπικό σχόλιο. Η δικιά μου γενιά έθρεψε το θαλερό δέντρο της παιδικής φαντασίας με συναρπαστικές πειρατικές ιστορίες εισαγόμενες. Πολλοί από μας αγνοούσαν και κάποιοι αγνοούν έως και σήμερα πως η ανατολική Μεσόγειος έχει στο παρελθόν της μια πολύχρωμη ιστορία πειρατείας αντάξια της κεντρικής και νότιας Αμερικής, αντάξια των ωκεανών. Η μεταπρατική Ελλάδα βλέπετε έχει κάνει για ακόμα μια φορά το θαύμα της. Τα πειρατικά στερεότυπα στη συνείδησης των αναγνωστών συγκροτούνται από εικόνες που βρίθουν από παραδείσια πουλιά των τροπικών, μικροσκοπικά νησάκια με κοκκοφοίνικες, αιχμάλωτες δουλτσινέες, ιστιοφόρα του ισπανικού βασιλικού ναυτικού που κυνηγούν τους κακούς απαγωγείς, ξύλινα πόδια κι άλλα τέτοια ατελείωτα. Τα κλασικά πειρατικά έργα του δυτικού κόσμου με τη βοήθεια βέβαια του κινηματογράφου στέρησαν από τη δύναμη της αναγνωστικής φαντασίας την οπτική του φαινομένου της πειρατείας κι από τη μεσογειακή του πλευρά, κυρίως από αυτή της Λευκής θάλασσας, του Λευκού αρχιπελάγους, δηλαδή του Αιγαίου όπως μας είναι γνωστό σήμερα. Αν ρίξουμε μια ματιά στη λογοτεχνική παραγωγή του 19ου και του 20ου αιώνα η πεζογραφία σχεδόν αγνόησε το φαινόμενο της πειρατείας και δεν ασχολήθηκε ως τα όρια του θέματος όπως θα μπορούσε. Από τον «Φτωχό άγιο» του Παπαδιαμάντη, όπως μου έρχεται στο νου ως σήμερα η ελληνική πεζογραφία έχει να παρουσιάσει ελάχιστα αξιόλογα βιβλία με θέμα την πειρατεία τα οποία βέβαια δεν είναι αρκετά.
Κλείνοντας αυτήν την παρένθεση επανέρχομαι στο βιβλίο για το οποίο μιλάμε σήμερα. Η Κ. Καριζώνη έχοντας αποδεδειγμένη άνεση στην αφήγηση και με την γνωστή της εξοικείωση με όσα ιστορικά περιβάλλοντα έχει ασχοληθεί, εξοικείωση που οφείλεται φυσικά στην εργατικότητά της να μελετά και να διερευνά πηγές και βιβλιογραφία, έρχεται να αναστήσει στα μάτια του αναγνώστη τον πειρατικό κόσμο του Λευκού Αρχιπελάγους. Μέσα από τις δέκα ιστορίες της διακρίνονται βασικοί αρμοί που συγκροτούν τον κόσμο της πειρατείας: ναυτική τέχνη αξιοθαύμαστη, πόθος για εξουσία και πλούτο, φλογεροί έρωτες, η σκληρότητα και η βαναυσότητα της εποχής αλλά και πόθος για ελευθερία ατομική ή συλλογική, ενοχές και μοίρα, πεπρωμένο και θλίψη για το μάταιο του ανθρώπου. Η ανατολική Μεσόγειος υπήρξε για αιώνες σκληρότατος στίβος ανταγωνισμού ανάμεσα σε βασίλεια, δουκάτα, ηγεμονίες, αυτοκρατοριες αλλά και μεμονωμένα πρόσωπα, τότε που η πειρατεία εξυπηρετούσε πολυποίκιλα συμφέροντα, τότε που πίσω από το κούρσος των καραβιών θα μπορούσε να κρύβεται ένας αδίσταχτος πειρατής ή ο ίδιος ο δόγης της Βενετίας Οι ήρωες της Καριζώνη Έλληνες ή αλλόφυλοι, χριστιανοί ή αλλόθρησκοι προσπαθούν να σκίσουν το δίχτυ της ανάγκης, της ιστορικής αναγκαιότητας και να στήσουν το δικό τους είδωλο σ’ ένα σκληρό κόσμο απίστευτα βίαιο και ενίοτε κτηνώδη.
Όσοι έχουν παρακολουθήσει τα προηγούμενα βιβλία της συγγραφέως εύκολα θα διακρίνουν την εικονοπλαστική δύναμη της γραφής, την ποιητική καταγωγή του λόγου της, την ικανότητά της για ανασύσταση του χώρου και των καθημερινών αντικειμένων της κάθε εποχής. Ας δούμε ένα από τα πολλά παραδείγματα, διαβάζουμε από τη Αρζεντιέρα στη σελ 51: Ο Σπύρος Φραγκόπουλος μπήκε στην καμπίνα της πειρατικής φούστας του κι άναψε τη λάμπα. Έπεσε άκεφος στη βαθιά βελούδινη πολυθρόνα του, που την είχε «δανειστεί» από κάποιο μπριγκαντίνι στα ανοιχτά της Σαρδηνίας. Τα κλοπιμαία συνήθιζε να τα ονομάζει δανεικά ο πειρατής. Πάνω στο τραπέζι ήταν ακατάστατα ριγμένα χάρτες, πορτολάνοι, επίσημα και πλαστά έγγραφα, ένα κιάλι από ισπανικό πειρατικό, ο μπούσουλας του πλοίου, μια χρυσή ταμπακέρα και μια πίπα από ξύλο κερασιάς. Η αναπαράσταση όπως βλέπετε είναι επαρκέστατη
Επίσης οι ίδιοι οι αναγνώστες - κι εγώ μέσα σ’ αυτούς - έχουμε πεισθεί και για τη μυθοπλαστική της ικανότητα, την ικανότητα να επινοεί ήρωες και καταστάσεις, να υφαίνει και να διασταυρώνει ιστορίες που αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Γεννιέται λοιπόν πρωταρχικά σ’ εμένα η απορία γιατί η συγγραφέας λαξεύει ιστορίες πάνω σε πραγματικά γεγονότα ενώ θα μπορούσε, είμαι απόλυτα βέβαιος γι’ αυτό, να επινοήσει πειρατικές ιστορίες χωρίς το βάρος, την αλυσίδα των πραγματικών γεγονότων. Σίγουρα είναι μια επιλογή που φέρνει τον αναγνώστη πιο κοντά στην ιστορία του Αιγαίου και μάλιστα σ’ αυτές τις σελίδες που έμειναν για δεκαετίες στο ημίφως της επίσημης ιστορίας. Ένα σχόλιο νομίζω από τη συγγραφέα πάνω σε αυτό το ερώτημα θα είχε πολύ ενδιαφέρον.
Συνεχίζοντας την περιδίνηση στις σελίδες του βιβλίου στεκόμαστε και σε μια άλλη παρατήρηση όπου νομίζουμε πως ένα σχόλιο είναι απαραίτητο. Η δημιουργία χαρακτήρων στην πεζογραφία δεν είναι εύκολη υπόθεση και νομίζω αυτό είναι ευρέως γνωστό. Όταν μάλιστα ο συγγραφέας στερείται της ευρυχωρίας που προσφέρει ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα αλλά είναι αναγκασμένος να απεικονίσει διαφορετικούς πρωταγωνιστές σε κάθε ιστορία το στοίχημα φαίνεται δυσκολότερο. «Ο μονόφθαλμος και άλλες πειρατικές ιστορίες» σκιαγραφεί ήρωες πέρα από το απλοϊκό δίπολο καλός – κακός, χριστιανός – άπιστος, χτίζει ήρωες με βαθύ διχασμό σε θέματα προσωπικής ηθικής, συνείδησης ή όχι της καταγωγής τους, ήρωες τελικά με τραγικότητα, που χτυπιούνται πέρα δώθε στους κλυδωνισμούς της τύχης, όπως ακριβώς στους στενόχωρους τοίχους μιας καμπίνας, σε ώρα θαλασσοταραχής. Οι ήρωες των ιστοριών είναι μαριονέτες της εποχής τους, όταν ο παλιός κόσμος φθίνει, είναι ήρωες μιας εποχής ανέγγιχτης ακόμα από τις αξίες του διαφωτισμού κι από ένα συλλογικότερο όραμα εθνικής συγκρότησης.
Νομίζω τέλος, αν κάνω λάθος διορθώστε με, πως η ιστορική πραγματικότητα των δύο τελευταίων αιώνων της πειρατείας με τους παρηκμασμένους νόμους, τη διεφθαρμένη εξουσία, τον ηθικό και φιλοσοφικό μηδενισμό των πρωταγωνιστών, τη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, μ’ αυτόν τον παροξυσμό της βουλιμίας για πλούτο και ισχύ καθιστά το βιβλίο επίκαιρο. Δεν είναι τυχαίο πως τα τελευταία χρόνια ακούμε συνεχώς για απανωτά κρούσματα πειρατείας με απαγωγές ολόκληρων καραβιών κυρίως στην ανατολική Αφρική και στον Ινδικό ωκεανό. Οι πειρατές, μονόφθαλμοι, μονόχειρες ή αρτιμελείς είναι πάντα εδώ.
Ευχαριστώ πολύ.

Η ομιλία του Ισίδωρου Ζουργού στην Παρουσίαση του Μονόφλαμου στην Θεσσαλονίνη