Βασίλης Κατσαρός - Πρόλογος για το Λεξικό Κιβωτός της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γ. Πλακιά

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Β. ΚΑΤΣΑΡΟΥ

Το πραγματικό ενδιαφέρον για τη γνωριμία με την ελληνική γλώσσα στις μέρες μας είναι δυσανάλογο προς την έξαρση που παρατηρείται στην εκδοτική παραγωγή λεξικών και βοηθημάτων για τη γνώση και τη μεθοδική προσέγγιση της γλώσσας. Με άλλα λόγια: όσο πληθαίνουν τα βιβλία που αποσκοπούν στο να διδάξουν τους Νεοέλληνες τους τρόπους να χειρίζονται σωστά τη γλώσσα τους, τόσο το γλωσσικό αισθητήριό τους επηρεάζεται αρνητικά από τη διαστρέβλωση του ακροαματικού λόγου που γίνεται από συνανθρώπους – συνομιλητές, υπεύθυνους κάποτε για τη γλωσσική αγωγή των αμυήτων στην εκπαιδευτική διαδικασία εκμάθησης της ορθής εκφοράς (προφορικής και γραπτής) του λόγου.
Η απλή γλώσσα της καθημερινότητας, βυθίζοντας την αξία της στα αρχέτυπα μιας γνήσιας παράδοσής της, ως οργάνου άμεσης επικοινωνίας, διατήρησε για αιώνες ολοζώντανη τη δύναμη της ορθής έκφρασής της και ασφαλώς δεν είναι η αιτία της «λεξιπενίας», ένα ιδεολόγημα – εφεύρημα που επιχειρεί να καλύψει τα τρωτά μιας ελλειμματικής γενικής παιδείας, παρεχόμενης από την πολιτεία στον Έλληνα πολίτη. Γιατί το μεγαλύτερο εθνικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας είναι το πρόβλημα της παιδείας.
Για τη νεοελληνική γλώσσα διαθέτουμε σήμερα πολλά καλά βοηθήματα και λεξικά. Άλλα από αυτά είναι προϊόντα συλλογικής επιστημονικής έρευνας και προέρχονται από οργανωμένα ερευνητικά ιδρύματα, όπως το «Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών» [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη] και το «Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας» στη Θεσσαλονίκη ή το Λεξικογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών και το Κέντρο Λεξικογραφίας στην Αθήνα. Ορισμένα αντιπροσωπεύουν φιλότιμες προσπάθειες μυημένων στα προβλήματα της γλώσσας εκδοτών ή και το πάθος μεμονωμένων ερευνητών που αγαπούν την ελληνική γλώσσα και αγωνίζονται ν’ αποτυπώσουν τις αγωνίες τους για την τύχη της, ως παρακαταθήκης για τις νεότερες γενιές. Και γνωρίζουν καλά τον μόχθο που απαιτείται και καταβάλλεται για την ολοκλήρωση των στόχων τους. Πλάι στα γνωστά νεοελληνικά λεξικά των καθηγητών Ε. Κριαρά και Γ. Μπαμπινιώτη και στο συλλογικό έργο του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, γνωστοί πανεπιστημιακοί δάσκαλοι προσπάθησαν να διδάξουν την ορθή χρήση της γλώσσας είτε από τα εικονικά εφήμερα «πεντάλεπτα της γλώσσας», είτε αποτυπώνοντας σε χρήσιμα βοηθήματα τη διδασκαλία τους αυτή. Σημειώνω τις χρήσιμες οδηγίες για τη σωστή χρήση της γλώσσαςτου Δημήτρη Μαρωνίτη, τις γλωσσικές παρατηρήσεις του Δημήτρη Λυπουρλή και τις γλωσσικές ψηφίδες του Χρίστου Τσολάκη.
Ανάμεσα στην πληθώρα του γλωσσικού έντυπου υλικού και την αγωνία για τις τύχες του ελληνικού λόγου γνώρισα τον άνθρωπο και συγγραφέα του βιβλίου που κρατάτε στα χέρια σας. Ομολογώ ότι σάστισα με την ευφυΐα του, που είναι προνόμιο των προικισμένων ανθρώπων. Επακόλουθο αυτής της εντύπωσης ήταν η προβεβλημένη διαπίστωση ότι τα δημιουργικά έργα προέρχονται από δημιουργούς με καινοτόμες αντιλήψεις. Ο συγγραφέας αυτού του πρωτότυπου σε σύλληψη και μεθοδικού σε εκτέλεση λεξικού της νεοελληνικής γλώσσας δεν είναι μόνο ο χαρισματικός νους ή ο φανατικός λάτρης της ορθής έκφρασης του λόγου, αλλά κι ένας συνθέτης της λογικής ομορφιάς, την οποία καταγράφει η ορθή σκέψη του νου που κατευθύνει νομοτελειακά την ορθή χρήση της γλώσσας και συγκροτεί τον κόσμο των ιδεών του ευρύτερου πολιτισμικού περιβάλλοντος, το οποίο αυτός ο κόσμος εκφράζει.
Το εκπαιδευτικό και χρηστικό λεξικό «Κιβωτός της Νεοελληνικής Γλώσσας», ανάμεσα στο πλήθος των λεξικών που παράγονται τα τελευταία χρόνια από την ελληνική εκδοτική δραστηριότητα και φαίνεται ότι αναπαράγουν τα καθιερωμένα λεξικογραφικά μοντέλα, αναδεικνύει δύο βασικά πλεονεκτήματα που το κάνουν να ξεχωρίζει απ’ όλα τα άλλα: το πρώτο είναι η σύλληψη ενός νέου τρόπου με τον οποίο η διδακτική της γλώσσας αποκτά μιαν άμεση, αισθητή και εντυπωμένη βαθύτερα γνώση και το δεύτερο η ανατροπή των καθιερωμένων σχημάτων που ακολουθούν ως τώρα οι λεξικογραφικές εκδόσεις στην αδυναμία τους να διδάξουν, κοντά στην εννοιολογική κατανόηση, και την ενεργητική χρήση του λόγου μέσα από τη διευρυμένη γνώση των συντακτικών ιδιαιτεροτήτων των λέξεων στη συνολική δομή της φράσης. Η αναγωγή της όλης μεθόδου στην αναζήτηση και ένταξη του λεξιλογικού πλούτου της ομιλούμενης νεοελληνικής γλώσσας σε ένα σύστημα που συγκροτείται με απλό και κατανοητό τρόπο αποτελεί το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του έργου που αποκτά έτσι μια θαυμαστή πρωτοτυπία. Αυτή η πρωτότυπη αντίληψη για τη διδακτική και χρηστική χρήση της γλώσσας αναλύεται με σαφή τρόπο στην «εισαγωγή» του συγγραφέα.
Ο αναγνώστης, ή καλύτερα ο χρήστης, αυτού το πολύτιμου πονήματος θα αναγνωρίσει μέσα στις σελίδες του τη λανθάνουσα δύναμη που θα του επιτρέψει να μορφώσει τη δική του δυνατότητα στο να διευρύνει την γνώση του και να κατευθύνει το δικό του λόγο – προφορικό και γραπτό – στο δρόμο της ορθοέπειας. Ο παραδειγματικός τρόπος διδαχής που του προσφέρει με μοναδική ευστροφία η σύνταξη αυτού του σπουδαίου έργου θα τον οδηγήσει σε άγνωστους τόπους ευφορίας της πλούσιας ελληνικής γλώσσας που ο ίδιος είναι φορέας της και θα τον καταστήσει ικανό να χαρεί τις απέραντες εκφραστικές δυνατότητές της, ώστε να απολαμβάνει εντέλει τους καρπούς που ο ελληνικός πολιτισμός ανέδειξε κατά τη διαδικασία της καλλιέργειας και ωρίμανσης στο περιβόλι της σοφίας του λαού – μετόχου αυτής της κληρονομιάς.
Η «Κιβωτός της Νεοελληνικής Γλώσσας» κρύβει το κλειδί της διαχρονικής σοφίας του λαού – φορέα, αλλά ταυτόχρονα και το χάρτη προσανατολισμού, τους δρόμους του οποίου χάραξε με τέλεια ακρίβεια ο συγγραφέας του παρόντος έργου. Ο μυημένος αναγνώστης που θα εντρυφήσει στις σελίδες του θαυμαστού αυτού πονήματος θα αναγνωρίσει τελικά με ευγνωμοσύνη τη σπουδαία συμβολή ενός και μόνο ανρθρώπου, του Γ. Πλακιά, στην ελληνική δημιουργική λεξικογραφία.

Θεσσαλονίκη, Δεκ. 2007
Βασίλης Κατσαρός
Καθηγητής της Φιλοσοφικής
Σχολής του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης